«Η Αριστερά πέθανε! — Ζήτω η Αριστερά!»

Chris Cutrone

Platypus Review 1 | November 2007

[PDF]

[Deutsch] [English]

«Η παράδοση όλων των νεκρών γενεών βαραίνει σαν εφιάλτης τον νου των ζωντανών»
— Καρλ Μαρξ, Η 18η Μπρυμαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη (1852)

«Ο θεωρητικός που στις μέρες μας παρεμβαίνει σε πρακτικές αντιπαραθέσεις, ανακαλύπτει σε μόνιμη βάση, και με κάποια ντροπή, πως οι ιδέες που συνεισφέρει έχουν εκφραστεί εδώ και καιρό — και συνήθως καλύτερα την πρώτη φορά».
— Τέοντορ Β. Αντόρνο, «Σεξουαλικά ταμπού και δίκαιο σήμερα» (1963)

Σύμφωνα με τον Λένιν, η μέγιστη συνεισφορά της Γερμανίδας μαρξίστριας ριζοσπάστριας Ρόζας Λούξεμπουργκ στη μάχη για τον σοσιαλισμό, ήταν η δήλωσή της ότι το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα της Γερμανίας, στο οποίο συμμετείχε, είχε γίνει ένα «δύσοσμο πτώμα» εφόσον είχε υπερψηφίσει τις πολεμικές πιστώσεις στις 4 Αυγούστου του 1914. Ο Λένιν το έγραψε αυτό για τη Λούξεμπουργκ το 1922, κατά τη λήξη μιας περιόδου πολέμου, επανάστασης, αντεπανάστασης και αντίδρασης, κατά τη διάρκεια της οποίας η Λούξεμπουργκ δολοφονήθηκε. Ο Λένιν σημείωσε ότι η Λούξεμπουργκ θα έμενε στην ιστορία για την οξεία κριτική που εξαπέλυσε, σε μια αποφασιστική στιγμή κρίσης, ενάντια στο κίνημα στο οποίο είχε αφοσιωθεί και για το οποίο εν τέλει έδωσε τη ζωή της. Αντιθέτως, κατά ειρωνία της ιστορίας, η Λούξεμπουργκ έμεινε στην ιστορία για τις περιστασιακές κριτικές της ενάντια στον Λένιν και τους Μπολσεβίκους!

Δύο μαθήματα μπορούν να αντληθούν απ’ αυτή την ιστορία: ότι η Αριστερά υποφέρει, ως αποτέλεσμα συσσωρευμένων ερειπίων διαμεσολαβουσών ηττών και αποτυχιών, από μια πολύ μεροληπτική και στρεβλή μνήμη της δικής της ιστορίας∙ κι ότι κατά τη διάρκεια αποφασιστικών στιγμών η καλύτερη δουλειά για την Αριστερά είναι η αυτοκριτική της, παρακινημένη από την απόπειρα να ξεφύγει από αυτή την ιστορία και τα αποτελέσματά της. Σε ορισμένες περιόδους, η περισότερο αναγκαία συμβολή που μπορεί να κάνει κάποιος είναι η διακήρυξη ότι η Αριστερά είναι νεκρή.

Γι’ αυτόν τον λόγο ο Πλατύπους εξαγγέλλει, για τη δική μας εποχή: «Η Αριστερά είναι νεκρή! — Ζήτω η Αριστερά!» — Αυτό το λέμε ώστε η μελλοντική δυνατότητα της Αριστεράς να μπορέσει να επιζήσει.

Ο Πλατύπους ξεκίνησε τον Δεκέμβριο του 2004 ως μια ιδέα για ένα διεθνές περιοδικό κριτικών γραμμάτων και χειραφετητικής πολιτικής, την οποία οραματίστηκε ένας πυρήνας φοιτητών του καθηγητή του Πανεπιστημίου του Σικάγο, Μοΐσε Ποστόουν, ο οποίος μελέτησε και έγραψε για την ώριμη κριτική θεωρία του Μαρξ, στα «Grundrisse» («Βασικές γραμμές της κριτικής της πολιτικής οικονομίας») και το «Κεφάλαιο», σε σχέση με τη φαντασία της μετακαπιταλιστικής κοινωνίας που είχε αναδυθεί από τη δεκαετία του 1960.

Ο Πλατύπους αναπτύχθηκε και μεγάλωσε ώστε την Άνοιξη του 2006 μετατράπηκε σε ομάδα μελέτης φοιτητών που ενδιαφέρονταν να επιδιώξουν τη συνεχή ενασχόληση με τη μαρξική κριτική θεωρία. Η Platypus Affiliated Society ιδρύθηκε σχετικά πρόσφατα (τον Δεκέμβριο του 2006) και είναι μια πολιτική οργάνωση που προσπαθεί να διερευνήσει τις δυνατότητες για την ανασυγκρότηση της μαρξιστικής Αριστεράς μετά τον θάνατο της ιστορικής μαρξιστικής Αριστεράς.

Πήραμε το όνομά μας από τον πλατύποδα ο οποίος υπέφερε κατά τη ζωολογική του ανακάλυψη καθώς δεν μπορούσε να ταξινομηθεί σύμφωνα με την τότε κυρίαρχη επιστήμη. Νομίζουμε ότι μια αυθεντική χειραφετητική Αριστερά σήμερα θα υπέφερε από ένα παρόμοιο πρόβλημα αναγνώρισης ή παραγνώρισης, εν μέρει επειδή τα καθήκοντα και το πρόταγμα κοινωνικής χειραφέτησης έχουν αποσυντεθεί κι έτσι υπάρχουν για μας μόνο θρυμματισμένα και κατακερματισμένα.

(…) [Σημείωμα των μεταφραστών: Εδώ προσπερνάμε 2 μικρές παραγράφους που αναφέρονται στον αριθμό των μελών τότε. Σήμερα, 2011, η οργάνωση Platypus έχει περίπου 60 μέλη, κυρίως στις Η.Π.Α. και τον Καναδά, καθώς και στη Γερμανία και στην Ολλανδία – ελπίζουμε σύντομα και στην Ελλάδα! Επίσης αναφέρονται κάποιες χαρακτηριστικές τότε δραστηριότητές τους, όπως δημόσια φόρουμ για τον ιμπεριαλισμό και την Αριστερά γενικότερα, με συμμετέχοντες από διάφορες και πολύ διαφορετικές οργανώσεις της Αριστεράς].

Οργανώσαμε την κριτική μας διερεύνηση της ιστορίας της Αριστεράς ώστε να βοηθήσουμε στη διάκριση των χειραφετητικών κοινωνικών δυνατοτήτων στο παρόν, ένα παρόν καθορισμένο από την ιστορία της ήττας και αποτυχίας της Αριστεράς. Ακολουθώντας μία πολύ προβληματική κληρονομιά από την οποία μας χωρίζει μια συγκεκριμένη ιστορική απόσταση, αφοσιωνόμαστε στην προσέγγιση της ιστορίας της σκέψης και πράξης της Αριστεράς, από την οποία οφείλουμε να μάθουμε μ’ έναν εκούσια μη δογματικό τρόπο, μη θεωρώντας τίποτα ως δεδομένο.

Γιατί Μαρξ; Γιατί τώρα; Θεωρούμε τη σκέψη του Μαρξ επίκεντρο και ζωτικό νευραλγικό κέντρο για τη θεμελιώδη κριτική του νεώτερου κόσμου που αναδύθηκε την εποχή του Μαρξ με τη Βιομηχανική Επανάσταση του 19ου αιώνα, στον οποίο κόσμο συνεχίζουμε να ζούμε. Προσδεχόμαστε τη σκέψη του Μαρξ σε σχέση τόσο με την πρότερη ιστορία της κριτικής κοινωνικής σκέψης, της φιλοσοφίας των Καντ και Χέγκελ συμπεριλαμβανομένης, όσο και με το έργο αυτών που εμπνεύστηκαν αργότερα και ακολούθησαν τον Μαρξ στην κριτική της κοινωνικής νεωτερικότητας, κυρίως των Γκέοργκ Λούκατς, Βάλτερ Μπένγιαμιν και Τέοντορ Αντόρνο. Ο Πλατύπους, συνεπώς, δεσμεύεται στην αναθεώρηση ολόκληρης της κριτικής θεωρητικής παράδοσης που εκτείνεται από τον 19ο ως τον 20ο αιώνα. Όπως το έθεσε ο Λέζεκ Κολακόφσκι (το 1968 στο δοκίμιό του «Η έννοια της Αριστεράς»), η Αριστερά πρέπει να οριστεί ιδεολογικά και όχι κοινωνιολογικά∙ η σκέψη, και όχι η κοινωνία, είναι διαιρεμένη σε Δεξιά και Αριστερά: η Αριστερά ορίζεται από τον ουτοπισμό της, η Δεξιά από τον οπορτουνισμό της (καιροσκοπισμό της). — Ή, όπως το έθεσε ο Ρόμπερτ Πίππιν (Robert Pippin), το πρόβλημα με την κριτική θεωρία σήμερα είναι ότι δεν είναι κριτική (Critical Inquiry, 2003).

Ο Πλατύπους είναι αφοσιωμένος στην επανεξέταση ποικίλων ιστορικών ζητημάτων της Αριστεράς ώστε να μελετήσει την ιστορία αυτή «ενάντια στο ρεύμα» (όπως το έθεσε ο Μπένγιαμιν στις «Θέσεις για τη φιλοσοφία της ιστορίας» το 1940), προσπαθώντας να συλλάβει τις παρελθούσες στιγμές ήττας και αποτυχίας της Αριστεράς, όχι ως δεδομένες, αλλά μάλλον στο ανεκπλήρωτο δυναμικό τους, αντικρίζοντας το παρόν, όχι ως προϊόν ιστορικής αναγκαιότητας, αλλά μάλλον ως αυτό που συνέβη ενώ δεν ήταν αναγκαίο να συμβεί όπως συνέβη. Μοχθούμε να ξεφύγουμε από το νεκρό χέρι των δύο, τουλάχιστον, προηγούμενων γενεών προβληματικής σκέψης και πράξης της Αριστεράς, αυτών του ’20 και ’30, και του ’60 και ’70. Εγγύτερα, υποφέρουμε από τις συνέπειες της αποπολιτικοποίησης της Αριστεράς τις δεκαετίες του 1980 και 1990 — εννοώντας ως απολιτικοποίηση την εκούσια «μεταμοντερνιστική» εγκατάλειψη όλων των «μεγάλων αφηγήσεων» κοινωνικής χειραφέτησης.

Όμως η «παράδοση» της «νεκρής γενιάς» που «βαραίνει» περισσότερο σαν «εφιάλτης» τον νου μας είναι αυτή της Νέας Αριστεράς της δεκαετίας του 1960, ιδιαίτερα στην ιστορία του αντιμπολσεβικισμού της — εκφρασμένη συμπληρωματικά από τις δύο κακές εναλλακτικές, δηλαδή τόσο από τον σταλινοφοβικό αντικομμουνισμό (του ψυχροπολεμικού φιλελευθερισμού και της σοσιαλδημοκρατίας) όσο και από τη σταλινοφιλική «μαχητικότητα» (π.χ. του Μαοϊσμού, Γκεβαρισμού κ.λπ.) — που οδήγησε στη φυσικοποίηση του εκφυλισμού της Αριστεράς, όπως εκφράστηκε στην παραίτηση και εγκατάλειψη που οφείλονταν στην ανεπαρκή απάντηση της «Νέας» Αριστεράς της δεκαετίας του ’60 στα προβλήματα της «Παλαιάς» Αριστεράς, των δεκαετιών του ’20 και ’30 κι έπειτα. Κατά την εκτίμησή μας, η Νέα Αριστερά της δεκαετίας του ’60 παρέμεινε δέσμια του σταλινισμού — του ψέματος ότι ο Λένιν οδήγησε στον Στάλιν συμπεριλαμβανομένου — συμβάλλοντας στην τεράστια αποψίλωση των δυνατοτήτων χειραφετητικής πολιτικής μέχρι σήμερα.

Προσπαθώντας να αναγνώσουμε «ενάντια στο ρεύμα» την ιστορία της επιταχυνόμενης παρακμής και αυτοκαταστροφής της Αριστεράς μετά τη δεκαετία του ’60, αντιμετωπίζουμε ένα πρόβλημα που συζήτησε ο Νίτσε στο δοκίμιό του «Για τη χρήση και κατάχρηση της ιστορίας στη ζωή» (1873):

«Ένα άτομο πρέπει να έχει τη δύναμη κι από καιρό σε καιρό να τη χρησιμοποιεί για να διαρρηγνύει το παρελθόν και να το διαλύει προκειμένου να κατορθώσει να ζει… Λαοί ή εποχές που υπηρετούν τη ζωή κατ’ αυτόν τον τρόπο, κρίνοντας και καταστρέφοντας το παρελθόν, είναι πάντοτε επικίνδυνοι και σε κίνδυνο… Είναι μια απόπειρα να δώσει κανείς, τρόπον τινά, εκ των υστέρων στον εαυτό του ένα παρελθόν εκ του οποίου ενδέχεται να καταγόμαστε, σε αντίθεση με το παρελθόν από το οποίο καταγόμαστε».

Εντούτοις, όπως έγραψε ο Καρλ Κορς το 1923 στο δοκίμιό του «Μαρξισμός και φιλοσοφία»:

«[Ο Μαρξ έγραψε ότι] ‘[η ανθρωπότητα] δεν θέτει εμπρός της παρά προβλήματα που μπορεί να επιλύσει, αφού εξετάζοντας καλύτερα τα πράγματα, θα δούμε πως το εκάστοτε πρόβλημα αναφαίνεται πάντα εκεί που οι υλικοί όροι για την επίλυσή του έχουν ήδη διαμορφωθεί ή τουλάχιστον κατανοείται πως έχουν αρχίσει να δημιουργούνται’ [Πρόλογος της Συμβολής στην κριτικής της πολιτικής οικονομίας (1859)]. Αυτή η απόφανση δεν επηρεάζεται από το γεγονός ότι ένα πρόβλημα που υπερβαίνει τις παρούσες σχέσεις μπορεί να έχει διαμορφωθεί σε μια προηγούμενη εποχή». (Καρλ Κορς, «Μαρξισμός και φιλοσοφία», εκδ. Ύψιλον, 1981, σελ. 36, μετάφραση: Μανόλης Λαμπρίδης, Γεράσιμος Λυκιαρδόπουλος. Τροποποιήσαμε τη μετάφραση).

Όπως έγραψε ο Αντόρνο στην Αρνητική Διαλεκτική (1966):

«Η κατάργηση της θεωρίας μέσω δογματικοποίησης και ταμπού για τη σκέψη συνέβαλε στην κακή πρακτική… Η σχέση μεταξύ αυτών των δύο στοιχείων [της θεωρίας και πράξης] δεν είναι μια για πάντα καθορισμένη αλλά υπόκειται σε ιστορικές μεταβολές… Όποιος κατηγορεί τη θεωρία ως αναχρονιστική υπακούει στον κοινό τόπο που θέλει να καταργήσει ως πεπαλαιωμένο αυτό που ως ματαιωμένο εξακολουθεί να πονάει… Το γεγονός ότι η ιστορία άφησε πίσω της ορισμένες θέσεις τιμάται ως ετυμηγορία για το περιεχόμενο αλήθειας αυτών των θέσεων μόνον από εκείνους που συμφωνούν με τον Σίλλερ ότι ‘η παγκόσμια ιστορία είναι το παγκόσμιο δικαστήριο’. Αυτό που προσπεράστηκε αλλά δεν αφομοιώθηκε θεωρητικά μπορεί να αποκαλύψει μονάχα αργότερα την εμπεριεχόμενη αλήθεια του. Αυτή θα γίνει το απόστημα της κυρίαρχης υγείας και θα οδηγήσει ξανά πίσω σ’ αυτό υπό διαφορετικές συνθήκες». (Theodor W. Adorno, «Αρνητική Διαλεκτική», εκδ. Αλεξάνδρεια, 2006, σσ. 178-9, μετάφραση: Λευτέρης Αναγνώστου. Τροποποιήσαμε τη μετάφραση).

Ο Πλατύπους ασχολείται με τη διερεύνηση των απίθανων αλλά όχι αδύνατων καθηκόντων και σχεδίων για την επανεμφάνιση μιας κριτικής Αριστεράς με χειραφετητική κοινωνική πρόθεση. Προσβλέπουμε σε μία κριτική αλλά ζωτική συμβολή μας προς την κατεύθυνση μιας πιθανής «επιστροφής στον Μαρξ» για τη δυνητική αναζωογόνηση της Αριστεράς τα επόμενα χρόνια. Προσκαλούμε και καλωσορίζουμε αυτούς που επιθυμούν μοιραστούν αυτό το πρόταγμα και να συνεισφέρουν σ’ αυτό.

1η Νοεμβρίου 2007