Ndeshtrashat e vetëdijes historike dhe mundësitë për politika shoqërore emancipuese sot: E Majta ka vdekur! Rroftë e Majta!
Chris Cutrone
âTradita e tĂ« gjitha brezave tĂ« vdekur peshon si njĂ« makth nĂ« trurin e tĂ« gjallĂ«ve.â
-Karl Marks, 18 brymeri i Lui Napolonit (1852).âTeoricieni qĂ« ndĂ«rhyn nĂ« kundĂ«rshtimet praktike nĂ« ditĂ«t e sotme zbulon nĂ« mĂ«nyre tĂ« rregullt dhe pĂ«r turp tĂ« tij se çfarĂ«do ide qĂ« ai kontribuon janĂ« shprehur shumĂ« kohĂ« mĂ« parĂ«âdhe zakonisht mĂ« mirĂ« herĂ«n e parĂ«.â
-Teodor W. Adorno, âTabutĂ« seksuale dhe ligji sotâ (1963).
SIPAS LENINIT kontributi mĂ« i madh i marksistes radikale gjermane Roza Luksemburg (1871-1919) nĂ« luftĂ«n pĂ«r socializĂ«m ishte deklarata se Partia e saj Social-Demokrate e GjermanisĂ« ishte bĂ«rĂ« âkufomĂ« e qelburâ si rezultat i votimit pĂ«r kredi lufte mĂ« 4 gusht 1914. Lenini e shkroi kĂ«tĂ« pĂ«r Luksemburgun nĂ« vitin 1922, nĂ« pĂ«rfundim tĂ« periudhĂ«s sĂ« luftĂ«s, revolucionit, kundĂ«rrevolucionit, dhe reaksionit nĂ« tĂ« cilin Luksemburgu ishte vrarĂ«. Lenini u shpreh se Luksemburgu do tĂ« mbahej nĂ« mend mirĂ« pĂ«r kritikĂ«n e saj tĂ« mprehtĂ« nĂ« njĂ« moment vendimtar tĂ« krizĂ«s nĂ« lĂ«vizje, sĂ« cilĂ«s ajo i ishte kushtuar dhe pĂ«r tĂ« cilĂ«n nĂ« fund e dha jetĂ«n. NĂ« vend tĂ« kĂ«saj, pĂ«r ironi, Luksemburgu kujtohet pĂ«r kritikat e saj tĂ« rralla pĂ«r Leninin dhe bolshevikĂ«t.
Dy mĂ«sime mund tĂ« tĂ«rhiqen nga kjo histori: se e Majta vuan, si rezultat i rrĂ«nojave tĂ« akumuluara tĂ« humbjeve dhe dĂ«shtimeve tĂ« pĂ«suara, nga njĂ« kujtim shumĂ« i pjesshĂ«m dhe i shtrembĂ«ruar i historisĂ« sĂ« vet; dhe se nĂ« momente vendimtare puna mĂ« e mire e sĂ« MajtĂ«s Ă«shtĂ« kritika e vetvetes, e motivuar nga pĂ«rpjekja pĂ«r tâi shpĂ«tuar kĂ«saj historie dhe rezultateve tĂ« saj. NĂ« kohĂ« tĂ« caktuara, kontributi mĂ« i nevojshĂ«m qĂ« mund tĂ« bĂ«jmĂ« Ă«shtĂ« tĂ« deklarojmĂ« se e Majta ka vdekur.
QĂ« kĂ«tej, Platypus bĂ«n proklamatĂ«n, pĂ«r kohĂ«n tonĂ«: âE Majta ka vdekur!âRroftĂ« e Majta!ââNe e themi kĂ«tĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« mundĂ«sia e ardhshme e sĂ« MajtĂ«s tĂ« mund tĂ« jetojĂ«.
Platypus filloi nĂ« dhjetor 2004, si projekt pĂ«r njĂ« revistĂ« ndĂ«rkombĂ«tare tĂ« shkrimeve kritike dhe politikave emancipuese, si vizion i njĂ« grupi bazĂ« studentĂ«sh tĂ« profesorit Moishe Postone tĂ« Universitetit tĂ« Ăikagos, i cili ka studiuar dhe ka shkruar mbi teorinĂ« kritike tĂ« Marksit nĂ« Grundrisse dhe nĂ« Kapital qĂ« nga vitet e 60-ta pĂ«r njĂ« pĂ«rfytyrim tĂ« njĂ« shoqĂ«rie postkapitaliste.
Në pranverë të 2006-ës Platypus u zhvillua dhe u shndërrua në një grup leximi të studentëve tanë të interesuar që të mësojnë për teorinë kritike marksiste. Shoqëria e Bashkuar Platypus është një organizatë politike e themeluar kohët e fundit që ka për qëllim të hetojë mundësitë për rindërtimin e së Majtës marksiste pas kolapsit të së Majtës marksiste historike.
Emrin tonĂ« e kemi huazuar nga sqepori, i cili nĂ« momentin e zbulimit tĂ« tij zoologjik kishte vuajtur nga pamundĂ«sia pĂ«r tâu klasifikuar sipas shkencĂ«s mbizotĂ«ruese tĂ« kohĂ«s. Ne mendojmĂ« se njĂ« e MajtĂ« autentike emancipuese sot do tĂ« vuante nga njĂ« problem i ngjashĂ«m i (keq)njohjes, pjesĂ«risht sepse detyrat dhe projektet e emancipimit shoqĂ«ror janĂ« shpĂ«rbĂ«rĂ« dhe kĂ«shtu ekzistojnĂ« pĂ«r ne vetĂ«m nĂ« fragmente dhe copĂ«za.
Ne jemi rritur nga numri fillestar prej afro 12 studentĂ«sh dhe mĂ«suesish nĂ« mbi 30 studentĂ« universitarĂ« dhe tĂ« diplomuar, mĂ«sues, dhe tĂ« tjerĂ« nga komuniteti i Ăikagos dhe mĂ« gjerĂ« (pĂ«r shembull, duke zhvilluar anĂ«tarĂ« korrespondues nĂ« Nju-Jork dhe Toronto).
Kemi punuar me grupe tĂ« ndryshme nĂ« tĂ« MajtĂ«n nĂ« Ăikago dhe me gjerĂ«, pĂ«r shembull, duke mbajtur njĂ« seminar pĂ«r tĂ« MajtĂ«n irakiane pĂ«r konferencĂ«n e re tĂ« SDS-sĂ« mbi okupimin e Irakut, nĂ« Ăikago gjatĂ« shkurtit. NĂ« janar kemi mbajtur serinĂ« e parĂ« tĂ« forumeve publike tĂ« Platypus-it nĂ« Ăikago, me temĂ«n e âimperializmitâ dhe sĂ« MajtĂ«s, duke pĂ«rfshirĂ« panelistĂ« si Kevin Anderson nga News and Letters (HumanistĂ«t marksistĂ«), Nick Kreitman nga StudentĂ«t pĂ«r ShoqĂ«ri Demokratike, Danny Postel nga OpenDemocracy.net, dhe Adam Turl nga Organizata Socialiste NdĂ«rkombĂ«tare.
Kemi organizuar studimin tonĂ« kritik tĂ« historisĂ« tĂ« sĂ« MajtĂ«s pĂ«r tĂ« ndihmuar ndriçimin e mundĂ«sive shoqĂ«rore emancipuese nĂ« tĂ« tashmen, qĂ« Ă«shtĂ« e tashme e pĂ«rcaktuar nga njĂ« histori e humbjeve dhe dĂ«shtimit tĂ« sĂ« MajtĂ«s. Si kĂ«rkues tĂ« njĂ« trashĂ«gimie tejet problematike nga e cila jemi tĂ« ndarĂ« me njĂ« distance tĂ« caktuar historike, ne jemi tĂ« pĂ«rkushtuar qĂ« tâi afrohemi historisĂ« sĂ« mendimit dhe veprimit nĂ« tĂ« MajtĂ«n nga e cila duhet tĂ« mĂ«sojmĂ« qĂ«llimisht nĂ« mĂ«nyrĂ« jodogmatike, duke mos marrĂ« asgjĂ« si tĂ« dhĂ«nĂ«.
Pse Marksi? Pse tani? Ne mendojmĂ« qĂ« mendimi i Marksit Ă«shtĂ« pika qendrore dhe qendra nervore kyç pĂ«r kritikĂ« fundamentale tĂ« botes moderne nĂ« tĂ« cilĂ«n ende jetojmĂ«, qĂ« lindi nĂ« kohĂ«n e Marksit me revolucionin industrial tĂ« shekullit tĂ« 19-tĂ«. Ne e marrim mendimin e Marksit si nĂ« raport me historinĂ« paraprake tĂ« historisĂ« sĂ« mendimit kritik shoqĂ«rorĂ«, duke pĂ«rfshirĂ« filozofinĂ« e Kantit dhe Hegelit, ashtu edhe nĂ« raport me ata qĂ« u frymĂ«zuan mĂ« vonĂ« qĂ« tĂ« ndjekin Marksin nĂ« kritikĂ«n e modernitetit shoqĂ«ror, si Georg LukĂĄcs, Walter Benjamin, dhe Teodor W. Adorno, si ndĂ«r mĂ« kryesorĂ«t. Andaj, Platypus Ă«shtĂ« pĂ«rkushtuar tĂ« rishqyrtojĂ« tĂ«re traditĂ«s kritike teorike qĂ« pĂ«rfshin shekullin e 19-tĂ« dhe tĂ« 20-tĂ«. Siç shprehej Leszek Kolakowski (nĂ« esenĂ« e tij tĂ« vitit 1968 âKoncepti i sĂ« MajtĂ«sâ), e Majta duhet definuar nĂ« mĂ«nyrĂ« ideologjike e jo sociologjike; mendimi, jo shoqĂ«ria, Ă«shtĂ« e ndarĂ« nĂ« tĂ« DjathtĂ« dhe tĂ« MajtĂ«: e Majta Ă«shtĂ« e definuar nga utopizmi i saj, e Djathta nga oportunizmi i saj.âOse, siç thotĂ« Robert Pippin, problemi me teorinĂ« kritike sot Ă«shtĂ« se ajo nuk Ă«shtĂ« kritike (Ctitical Inquiry, 2003).
Platypus Ă«shtĂ« e pĂ«rkushtuar pĂ«r tĂ« rihapur çështje tĂ« ndryshme historike tĂ« sĂ« MajtĂ«s me qĂ«llim qĂ« tĂ« lexojĂ« atĂ« histori ânĂ« kundĂ«rshtim me urtĂ«sinĂ« e zakonshmeâ (siç thotĂ« Benjamini nĂ« âTezat mbi filozofinĂ« e historisĂ«â, 1940), duke u pĂ«rpjekur pĂ«r tâi kuptuar momentet e kaluara tĂ« humbjeve dhe dĂ«shtimit nĂ« tĂ« MajtĂ«n jo si tĂ« dhĂ«na, por nĂ« potencialin e tyre tĂ« papĂ«rmbushur, duke e parĂ« tĂ« tashmen si produkt jo tĂ« domosdoshmĂ«risĂ« historike, por mĂ« tepĂ«r tĂ« asaj qĂ« ka ndodhur qĂ« nuk duhej tĂ« kishte ndodhur. Ne pĂ«rpiqemi qĂ« tâi shmangemi influencĂ«s sĂ« padĂ«shirueshme tĂ«, sĂ« paku, dy brezave tĂ« mĂ«parshĂ«m tĂ« mendimit dhe veprimit problematik nĂ« tĂ« MajtĂ«n, vitet 1920-1930 dhe 1960-1970. MĂ« konkretisht, ne i vuajmĂ« pasojat e depolitizimitâbraktisjes sĂ« qĂ«llimshme âpostmodernisteâ tĂ« çdo ânarrative tĂ« madheâ tĂ« emancipimit shoqĂ«rorânga e Majta nĂ« vitet 1980- 90-ta.
Por âtraditaâ e âbrezit tĂ« vdekurâ qĂ« ârĂ«ndonâ mĂ« sĂ« shumti si âmakthâ nĂ« mendjet tona Ă«shtĂ« tradita e vitit 1960 e sĂ« MajtĂ«s sĂ« Re, sidomos nĂ« historinĂ« e saj kundĂ«r bolshevizmitâe shprehur nga tĂ« dy alternativat komplementare tĂ« kĂ«qija tĂ« antikomunizmit stalinofob (tĂ« liberalizmit dhe social-demokracisĂ« sĂ« LuftĂ«s sĂ« FtohtĂ«) dhe âmilitantizmitâ stalinofil (p.sh. maoizmi, gevarizmi, etj)âçka çoi nĂ« natyralizmin e degjenerimit tĂ« sĂ« MajtĂ«s nĂ« dorĂ«heqje dhe abdikim, qĂ« lindi nga reagimi joadekuat i sĂ« MajtĂ«s sĂ« e Re tĂ« 60-ave ndaj problemeve tĂ« sĂ« MajtĂ«s sĂ« âVjetĂ«râ pas viteve tĂ« 1920-30. Sipas vlerĂ«simit tonĂ«, e Majta e Re e viteve tĂ« 60-ta mbeti besnike ndaj stalinizmitâdhe gĂ«njeshtrĂ«s se Lenini çoi tĂ« Staliniâduke dĂ«mtuar rĂ«ndĂ« mundĂ«sitĂ« pĂ«r politika emancipuese deri nĂ« ditĂ«t e sotme.
NĂ« pĂ«rpjekje pĂ«r tĂ« lexuar kĂ«tĂ« histori tĂ« kolapsit tĂ« pĂ«rshpejtuar dhe vetĂ«likuidimit tĂ« sĂ« MajtĂ«s pas viteve tĂ« 60-ta ânĂ« kundĂ«rshtim me urtĂ«sinĂ« e zakonshmeâ ne pĂ«rballemi me njĂ« problem tĂ« diskutuar nga Nietzsche nĂ« esenĂ« e tij âMbi pĂ«rdorimin dhe abuzimin e historisĂ« pĂ«r jetĂ«nâ (1873):
âNjĂ« person duhet tĂ« ketĂ« fuqi dhe kohĂ« pas kohe ta pĂ«rdorĂ« pĂ«r tĂ« thyer njĂ« tĂ« kaluar dhe pĂ«r ta shpĂ«rbĂ«rĂ« atĂ«, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tĂ« jetĂ« nĂ« gjendje tĂ« jetojĂ«âŠNjerĂ«zit ose moshat qĂ« i shĂ«rbejnĂ« jetĂ«s nĂ« kĂ«tĂ« mĂ«nyrĂ«, duke gjykuar dhe shkatĂ«rruar njĂ« tĂ« kaluar, janĂ« gjithmonĂ« tĂ« rrezikshĂ«m dhe nĂ« rrezikâŠĂshtĂ« njĂ« pĂ«rpjekje pĂ«r tâi dhĂ«nĂ« vetes, si tĂ« themi, njĂ« tĂ« kaluar pas ngjarjes, nga e cila mund tĂ« zbresim nĂ« kundĂ«rshtim nga ajo nga e cila kemi zbritur.â [PĂ«rkthyer nga Ian Johnson nĂ« gjuhĂ«n angleze: http://Ă«Ă«Ă«.mala.bc.ca/~johnstoi/Nietzsche/history.htm]
MirĂ«po, siç shkroi Karl Korsch, nĂ« âMarksizmi dhe filozofiaâ (1923):
â[Marksi ka shkruar se] â[NjerĂ«zimi] gjithmonĂ« i shtron vetes vetĂ«m probleme qĂ« mund tâi zgjidhĂ«; pasi qĂ«, duke shikuar çështjen nga afĂ«r gjithmonĂ« do tĂ« kuptohet sĂ« problemi vetĂ« lind kur kushtet materiale pĂ«r zgjedhjen e tij janĂ« tĂ« pranishme ose tĂ« paktĂ«n kuptohen qe janĂ« ne proces tĂ« shfaqjesâ [Marksi, ParathĂ«nie e njĂ« kontributi mbi kritikĂ«n e ekonomisĂ« politike (1859)]. Kjo deklaratĂ« nuk ndikohet nga fakti se njĂ« problem qĂ« tejkalon marrĂ«dhĂ«niet aktuale mund tĂ« jetĂ« formuluar nĂ« njĂ« epokĂ« tĂ« mĂ«parshme.â [Karl Korsch, âMarksizmi dhe filozofia,â Marksizmi dhe filozofia (NLB: New York and London, 1970), 58]
Siç shkroi Adorno, në Dialektikë negative (1966):
âLikuidimi i teorisĂ« nga dogmatizmi dhe mendimet tabu i kontribuoi praktikĂ«s sĂ« keqeâŠNdĂ«rlidhja e dy momenteve [tĂ« teorisĂ« dhe praktikĂ«s] nuk zgjidhet njĂ« herĂ« e pĂ«rgjithmonĂ« por ndryshon e luhatet gjatĂ« historisĂ«âŠAta qĂ« kundĂ«rshtojnĂ« teorinĂ« [pse Ă«shtĂ«] anakronike i binden traditĂ«s tĂ« refuzimit, si tĂ« pavlefshme dhe tĂ« vjetĂ«rsuar, tĂ« asaj qĂ« mbetet e dhimbshme [sepse ishte] penguarâŠFakti qe historia ka pĂ«rmbysur pozita tĂ« caktuara do tĂ« respektohet si njĂ« vendim mbi tĂ« vĂ«rtetĂ«n e pĂ«rmbajtjes sĂ« tyre vetĂ«m nga ata qĂ« pajtohen me Schiller-in se âhistoria e botĂ«s Ă«shtĂ« gjykata e botĂ«s.â ĂfarĂ« Ă«shtĂ« hedhur mĂ«njanĂ« dhe nuk Ă«shtĂ« absorbuar teorikisht shpesh nxjerr pĂ«rmbajtjen e saj tĂ« vĂ«rtetĂ« vetĂ«m mĂ« vonĂ«. Acarohet si plagĂ« nĂ« shĂ«ndetin ekzistues; kjo do tĂ« dĂ«rgojĂ« atĂ« prapa nĂ« situata tĂ« ndryshuara.â [T.W.Adorno, Dialektika negative (Continuum: New York, 1983), 143-144]
Platypus Ă«shtĂ« e interesuar tĂ« eksplorojĂ« detyrat dhe projektin e vĂ«shtirĂ«, por jo tĂ« pamundur, tĂ« rilindjes tĂ« sĂ« MajtĂ«s kritike me qĂ«llim emancipues shoqĂ«ror. Ne shpresojmĂ« tĂ« japim kontribut kritik por tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m drejt njĂ« âkthimi te Marksiâ pĂ«r ripĂ«rtĂ«ritjen e mundshme tĂ« sĂ« MajtĂ«s nĂ« vitet e ardhshme. Ne i ftojmĂ« dhe i mirĂ«presim tĂ« gjithĂ« ata qĂ« dĂ«shirojnĂ« tĂ« kontribuojnĂ« dhe ta ndajnĂ« me ne kĂ«tĂ« projekt.
Marksi dhe 1848-ta
Marksi nuk ishte autori, por pjesëmarrës i shkëlqyer kritik i së majtës në shekullin XIX. Socializmi dhe komunizmi nuk ishin shpikur nga Marksi, Engelsi dhe bashkëpunëtorët (e kundërshtarët) e tyre të së Majtës, por lindën nga kontradiktat e vetë shoqërisë moderne, siç ishin shprehur në Revolucionin Francez të vitit 1789 dhe në lëvizjen moderne të punëtorëve që lindi me Revolucionin Industrial në fillim të shekullit XIX. Marksi me mendjemprehtësi të madhe e kuptoi se vetë e Majta është simptomë e kapitalizmit, që nuk e kundërshton atë nga jashtë, por nga brenda, në mënyrë imanente. Megjithatë, Marksi e mbështeti të Majtën, lëvizjen moderne socialiste të punëtorëve, dhe u mundua ta shtynte përpara më tej dhe të nxisë njohjen se si ajo mund të shkojë përtej vetvetes.
Mendimi i Marksit ka origjinĂ«n nĂ« kritikĂ«n imanente tĂ« politikĂ«s emancipuese pas vitit 1789, nĂ« socializmin francez, filozofinĂ« idealiste gjermane dhe ekonominĂ« politike britaneze. Deri mĂ« 1848, kohĂ«n e Manifestit Komunist tĂ« Marksit dhe Engelsit dhe kryengritjeve revolucionare nĂ« FrancĂ«, Gjermani, dhe pjesĂ« tĂ« tjera tĂ« EvropĂ«s (tĂ« shkaktuara nga depresioni ekonomik global i vitit 1840), politikat e barazisĂ« sociale dhe tĂ« demokracisĂ« ishin bĂ«rĂ« mĂ« tĂ« komplikuara dhe mĂ« tĂ« thella sesa qĂ« do tĂ« mund tĂ« kuptohej ose tĂ« tejkalohej nga njĂ« kritike qytetĂ«ruese rusoiane e shoqĂ«risĂ« moderne (slogani i Prudonit âprona Ă«shtĂ« vjedhjeâ). MĂ« 1848 demokracia radikale, nĂ« forma revolte nga âshtresa e tretĂ«â e âborgjezisĂ«â (urbane) (pĂ«rfshirĂ« punĂ«torĂ«t) pĂ«soi dĂ«shtim: kapitali kĂ«rcĂ«nohej nga demokracia sociale sepse e shtyu pĂ«rtej formave tĂ« tij tĂ« riprodhimit shoqĂ«ror. Pas revolucionit tĂ« dĂ«shtuar nĂ« 1848 u shfaqĂ«n forma tĂ« theksuara tĂ« politikave âmasiveâ dhe tĂ« shtetit kombĂ«tar parlamentar-bonapartist modern nĂ« tĂ« cilin ende jetojmĂ« sot.
Pas krizĂ«s tĂ« sĂ« MajtĂ«s pas vitit 1848, Marksi pĂ«rdori konceptin e kritikĂ«s dialektike tĂ« kapitalizmit, duke e trajtuar atĂ« si njĂ« formĂ« emancipimi qe (ri)pĂ«rbĂ«n njĂ« formĂ« tĂ« veçantĂ« dominimi mbi shoqĂ«rinĂ«: domosdoshmĂ«ria pĂ«r tĂ« prodhuar âmbi-vlerĂ«â dhe nĂ« kĂ«tĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« kapitalizojĂ« nga fuqia punĂ«tore nĂ« forma tĂ« ndĂ«rmjetĂ«suara dhe llogaritura me kohĂ«n e punĂ«s. Kapitali u bĂ« njĂ« formĂ« e pasurisĂ« e matshme si investim i punĂ«s shoqĂ«rore, njĂ« formĂ« e ruajtjes dhe investimit tĂ« vlerĂ«s nĂ« tĂ« ardhmen, por ku fuqia âe vdekurâ punĂ«tore dominon fuqinĂ« e gjallĂ«.
Pas 1917-tĂ«s LukĂĄcs riktheu tĂ« kuptuarit e Marksit mbi identitetin dhe jo-identitetin kontradiktor por pĂ«rbĂ«rĂ«s tĂ« eksploatimit dhe dominimit shoqĂ«ror nĂ«n kapitalizĂ«m, qĂ« i jepin jetĂ« formave tĂ« pakĂ«naqĂ«sisĂ« dhe agjencisĂ«âideologjive, edhe nĂ« tĂ« âMajtĂ«nââqĂ« riprodhojnĂ« dhe pĂ«rjetĂ«sojnĂ« njĂ« shoqĂ«ri tĂ« dominuar nga kapitali, njĂ« kontradiktĂ« e qenies shoqĂ«rore dhe vetĂ«dijes pĂ«r subjektet e formĂ«s sĂ« mallrave.
Për Marksin vetë kapitalizmi krijon bazën dhe provokon potencial shoqëror emancipues, të cilin gjithashtu e kufizon. Si formë shoqërore, kapitali synon kapërcimin e vetvetes.
Lenini, Luksemburgu dhe 1917-ta
NĂ« fillim tĂ« shekullit XX brezi i ri i radikalĂ«ve nĂ« DemokracinĂ« Sociale tĂ« Internacionales sĂ« DytĂ« e pranoi pa hamendje karakterin revolucionar tĂ« paraardhĂ«sve tĂ« tyre marksistĂ« (Kautsky, Plekhanov), por u pĂ«rballĂ«n me vĂ«shtirĂ«si me problemet nĂ« lĂ«vizjen qĂ« ata e mbronin me entuziazĂ«m. BartĂ«sit standardĂ« tĂ« mandatit revolucionar marksist e gjetĂ«n vetĂ«n tmerrĂ«sisht tĂ« izoluar brenda sĂ« MajtĂ«s me shpĂ«rthimin e LuftĂ«s se ParĂ« BotĂ«rore mĂ« 1914. Rusia u tregua se ishte âlidhja mĂ« e dobĂ«tâ nĂ« sistemin botĂ«ror tĂ« kapitalizmit, duke u bĂ«rĂ« kĂ«shtu epiqendra e luftĂ«s politike revolucionare, por me rezultatin paradoksal tĂ« asaj qĂ« Lenini e quajti njĂ« âshtet tĂ« deformuar punĂ«torĂ«shâ qĂ« administronte njĂ« âkapitalizĂ«m shtetĂ«rorâ nĂ« kufi-periferi tĂ« kapitalit global, qĂ« tepĂ«r shpejt u ârehabilituaâ nga kriza e luftĂ«s. Luksemburgu dhe pĂ«rkrahĂ«sit e saj nĂ« Gjermani mbĂ«shtetĂ«n bolshevikĂ«t, por si marksistĂ« mbetĂ«n kritikĂ«, duke e ditur se Tetori i 1917-tĂ«s avancoi domosdoshmĂ«rinĂ« e revolucionit global, duke paraqitur njĂ« âproblemâ nĂ« Rusi qĂ« nuk mund tĂ« âzgjidhejâ atje. NĂ« pĂ«rpjekje pĂ«r tâu qĂ«ndruar besnik parimeve tĂ« marksizmit, nĂ« fakt Lenini, Luksemburgu dhe grupi i tyre transformuan lĂ«vizjen marksiste, por nĂ« mĂ«nyra shumĂ« tĂ« papeshuar, saqĂ« me dĂ«shtimin pĂ«rfundimtar dhe tradhtinĂ« e revolucionit antikapitalist tĂ« viteve 1917-19, pĂ«rgatitĂ«n terrenin pĂ«r degjenerimin e mĂ«vonshĂ«m tĂ« sĂ« MajtĂ«sâdhe tĂ« vetĂ«dijes sĂ« saj pĂ«r ta kuptuar vetveten.
Trocki
Kur Stalini shpalli politikĂ«n e âsocializmit nĂ« njĂ« vendâ, ai nĂ« kĂ«tĂ« mĂ«nyrĂ« nuk pĂ«rmbysi nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« prerĂ« njĂ« perspektive revolucionare marksiste, por akomodoi rrethanat e Revolucionit Rus mĂ« 1924. Edhe revolucionarĂ«t mĂ« pak cinikĂ« se Stalini dhe bolshevikĂ«t qĂ« ai i manipuloi dhe vrau nuk kishin pranuar se vetĂ«m politikat e rrezikshme tĂ« komunizmit botĂ«ror kishin shpresĂ« pĂ«r tĂ« ruajtur, e aq mĂ« pak pĂ«r tĂ« çuar mĂ« tej fitoret modeste tĂ« 1917-tĂ«s. NĂ« mungesĂ« tĂ« kĂ«saj, urgjenca e âruajtjes sĂ« revolucionitâ kĂ«rkonte sakrifica edhe mĂ« tĂ« larta, qĂ« ishte njĂ« katastrofĂ« e pashoqe e njerĂ«zimit.
Adorno
ShpĂ«rbĂ«rja e marksizmit revolucionar rreth 1930-tĂ«s paraqiti njĂ« problem tĂ« mprehtĂ« pĂ«r vetĂ«dijen kritike nĂ« tĂ« MajtĂ«n. Kriza radikale e luftĂ«s dhe revolucionit shoqĂ«ror rreth viteve 1914-19 prodhoi reaksionin e saj plotĂ«sues, njĂ« lĂ«vizje infektuese fashizmi dhe njĂ« rifillim tĂ« LuftĂ«s BotĂ«rore qĂ« deri mĂ« 1945 kishte shkatĂ«rruar tĂ« MajtĂ«n. Pas kundĂ«rrevolucionit dhe reaksionit pas vitit 1919 lindi struktura e âkarakterit autoritarâ tĂ« subjektivitetit shoqĂ«ror dhe politik qĂ« u shpreh nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« gjerĂ«, jo vetĂ«m nĂ« tubimet e kĂ«mishave bojĂ«kafe e tĂ« zeza, por edhe nĂ« Frontin Popullor dhe mĂ« vonĂ«, nĂ« ânacionalizminâ nĂ« âbotĂ«n e tretĂ«.â âPersonaliteti autoritar,â me narcizmin dhe sadomazokizmin e tij karakteristik tĂ« lĂ«nduar, zbuloi praninĂ« e njĂ« frikĂ« regresive nga liria.
âMarksizmiâ u bĂ« pjesĂ« e ideologjisĂ« sĂ« realitetit reaksionar shoqĂ«ror tĂ« kapitalizmit tĂ« âavancuarâ, por i cili megjithatĂ«, edhe pse i shtypur dhe i shkrumbuar nga historia, bĂ«nte me shenjĂ« pĂ«rtej kushteve tĂ« ideologjisĂ« âborgjezeâ, boshllĂ«kun e tĂ« cilit tani e kishte zĂ«nĂ«. NĂ« periudhĂ«n e kundĂ«rrevolucionit triumfues qĂ« karakterizoi shekullin XX, pyetja dhe problemi i vetĂ«dijes kritike shoqĂ«rore u rishfaq. Rehabilitimi i qĂ«llimit kritik tĂ« teorisĂ« dhe praktikĂ«s marksiste u tregua si njĂ« çështje e paqartĂ« deri nĂ« vitet e 60-ta, por ajo ndoqi pandarĂ« tĂ« MajtĂ«n nĂ« çorientimin socio-politik dhe errĂ«simin e detyrave dhe projektit tĂ« emancipimit, qĂ« Ă«shtĂ« trashĂ«gimia mĂ« e thellĂ« e revolucionit tĂ« humbur e tĂ« dĂ«shtuar.
Nga 1968-ta dhe 1989-ta deri sot
Deri nĂ« vitet e 60-ta e âMajtaâ gjithnjĂ« e mĂ« shumĂ« u mohonte tĂ« drejtat dhe pĂ«rgjegjĂ«sitĂ« e popullsive tĂ« vendosura nĂ« mĂ«nyrĂ« strategjike nĂ« zemĂ«r tĂ« kapitalit global pĂ«r tĂ« ndryshuar rrjedhĂ«n e historisĂ«. Siç e kishte shprehur me mprehtĂ«si Susan Sontag mĂ« 1967, âraca e bardhĂ« Ă«shtĂ« kanceri i historisĂ« njerĂ«zore.â U pĂ«rqafua njĂ« shpresĂ« pasive e hyrjes nĂ« skenĂ«n historike tĂ« âsubalternĂ«veâ, pa konsideratĂ« kritike pĂ«r format aktuale politike qĂ« kjo duhet tĂ« marrĂ«. Siç shprehej Adorno me fillimin e dekolonizimit: âPrimitivĂ«t nuk janĂ« mĂ« fisnikĂ«â (1944). Kjo braktisje e pĂ«rgjegjĂ«sisĂ« mori forma tĂ« ndryshme tĂ« vetĂ«mohimitâduke pĂ«rfshirĂ« entuziazmin racist pĂ«r âdiferenca kulturoreââtĂ« boshatisur nga politika.
E majta revolucionare, tashmĂ« nĂ« gjendje tĂ« thellĂ« dekompozimi pas vitit 1945, mori goditjen e fundit fatale duke braktisur rolin e ndĂ«rgjegjes kritike shoqĂ«rore pas sĂ« MajtĂ«s âsĂ« Re.â ZhgĂ«njimi i sĂ« MajtĂ«s pas viteve tĂ« 60-ta hodhi njĂ« hije tĂ« gjatĂ« mbi vitet e 70-80-ta dhe arriti kulmin mĂ« 1989-1992 me shkatĂ«rrimin e Bashkimit Sovjetik dhe âfundin e historisĂ«ââ fundin e çdo projekti (âgrandiozâ) emancipues tĂ« transformimit shoqĂ«ror. âE majta e Reâ fitoi botĂ«n qĂ« meritonte; pĂ«rpjekjet pĂ«r tĂ« ruajtur antimarksizmin e saj pseudoradikal janĂ« pĂ«rpjekje pĂ«r tĂ« ringjallur njĂ« fantazmĂ«.
VĂ«zhgimi i Adornos se ânjĂ« jetĂ« e gabuar nuk mund tĂ« jetohet mbarĂ«â (1944) Ă«shtĂ« marrĂ« gabimisht si problem ekzistencial e jo politik. Por problemi i praktikĂ«s nuk Ă«shtĂ« problem etik, por ka tĂ« bĂ«jĂ« me hapjen e mundĂ«sive aktuale shoqĂ«rore e politike pĂ«r emancipim.
NjĂ« botĂ« e emancipuar ku liria e secilit do tĂ« ishte parakusht pĂ«r lirinĂ« e tĂ« gjithĂ«ve, e arritur pĂ«rmes solidaritet shoqĂ«ror ku vepron parimi i Marksit âsecili sipas aftĂ«sive, secilit sipas nevojaveâ, vizioni i tĂ« cilit kishte motivuar tĂ« MajtĂ«n historike, duket mezi i imagjinueshĂ«m sot.
Por, ashtu siç Ă«shtĂ« mjaft e mundshme tĂ« jesh i shtypur haptazi pa i kuptuar arsyet pĂ«r shtypjen-çka Ă«shtĂ« kuptimi i âtjetĂ«rsimitâ- potenciali i papĂ«rmbushur ende mund tĂ« jetĂ« i pranishĂ«m pavarĂ«sisht mungesĂ«s sĂ« vetĂ«dijes pĂ«r tĂ«: njĂ« joidentitet i subjektit dhe objektit. MundĂ«sia e vetĂ«dijes kritike tĂ« emancipimit mbijeton kolapsin e saj tĂ« âdukshĂ«m,â pavarĂ«sisht se sa e rĂ«ndon tĂ« pavetĂ«dijshmen tonĂ« sot. Roli i vetĂ«dijes Ă«shtĂ« kyç pĂ«r çdo mundĂ«si tĂ« emancipimit shoqĂ«ror.
Korrik, 2006
Shuarja e së majtës dhe si të mbijetohet
Tregohet një histori për bashkëpunëtorin dhe mikun e Karl Marksit Fridrih Engels, i cili, në rininë e tij, si një idealist hegelian besnik, i sigurt në evolucionin e qëllimshëm, racional të natyrës dhe në pozitën e arsyes njerëzore në të, ishte zemëruar kur kishte lexuar për një sqepor, për të cilin ai mendonte se duhet të ishte një mashtrim i sajuar nga taksidermistët anglezë. Për Engelsin sqepori nuk kishte asnjë kuptim në historinë natyrore.
Më vonë Engelsi kishte parë një sqepor që jetonte në një kopsht zoologjik britanik dhe kjo e kishte shqetësuar. Ashtu si Marksi, që ishte një materialist besnik dhe mendimtar që pranonte teorinë e evolucionit të Darvinit, i cili rrëzoi nga froni idenë e njeriut në qendër të natyrës, Engelsi më në fund u pajtua se "arsyeja" në historinë natyrore ose në rastet e tjera, nuk duhet doemos të përputhet me standardet aktuale të arsye njerëzore.
Kjo është një alegori që na duket e dobishme për të kuptuar gjendjen e së majtës sot.
Në dritën e historisë të së tashmes, ne mund të pyesim, çfarë të drejte ka e Majta për të ekzistuar?
Ădo tĂ« drejtĂ« - sa ka tĂ« drejtĂ« edhe sqepori, sado e vĂ«shtirĂ« qĂ« mund tĂ« jetĂ« pĂ«r ta kategorizuar!
ĂshtĂ« bindje jona se historia e kaluar dhe e tashme nuk janĂ« domosdo treguese tĂ« sĂ« ardhmes. DĂ«shtimet dhe humbjet e kaluara dhe tĂ« sotme tek e Majta duhet tĂ« na edukojnĂ« dhe tĂ« jenĂ« vĂ«rejtje pĂ«r tĂ« ardhmen, por jo tĂ« na shtangin dhe tĂ« na skllavĂ«rojnĂ«.
Për këtë arsye, për të liruar veten, ne deklarojmë se e Majta është e vdekur. Ose, të themi më saktë, se ne jemi krejt ajo që ka mbetur prej saj.
Kjo është më pak një shpallje e fakteve sesa e synimit tonë.
- E synimit që e Majta duhet të jetojë, por duke njohur faktin se ajo mund të jetojë vetëm duke e kapërcyer veten. Dhe ne jemi ai kapërcim!
Atëherë, çfarë jemi ne?
Ne jemi mendimtarë të së majtës që kanë mësuar dhe janë të vetëdijshëm për dështimet nga historia e shekullit të 20-të - por kjo nuk na bën të tmerrohemi deri në shtangie. "Lëri të vdekurit t'i varrosin të vdekurit."Ndoshta veprimet tona do t'i vënë në vend vuajtjet e tyre në të ardhmen.
Ne jemi të motivuar, pas tradhtive dhe përpjekjeve të dështuara për emancipim, dhe në dritën e kuptimit të tyre të pamjaftueshëm, për të ripërvetësuar këtë histori në shërbim të mundësive për luftë emancipuese në të tashmen - dhe në të ardhmen.
Për këtë qëllim ne mund të fillojmë (ndoshta si provokim) me listën e emrave që shënojnë mendimet dhe problemet që rrjedhin nga ngjarjet që, duke lexuar historinë në mënyrë jo të zakonshme (me Beniaminin), ende mund të na udhëzojnë sot: Marks, Lenin, Luksemburg, Trocki, Adorno. - Jo shumë më tepër se ajo që përfaqësojnë këto figura, por absolutisht asgjë më pak.
Ne do të lëmë anash çdo miratim të lehtë dhe të rremë të emrave të tillë, dhe gjithë urtësinë e trashëguar në lidhje me mendimet dhe veprimet që identifikohen me ta, për një përcaktim dhe zhvillim më të mirë të mundshëm kritik të qëllimit tonë.
Në historinë e së majtës datat 1848 dhe 1917, por më pak 1968-ta, dhe jo 1989-ta: pasojë e humbjeve dhe fitoreve të paqarta; por, më shumë, njohuritë e akumuluara nga humbjet, janë njohje e një të tashmeje dhe një historie që nuk ka pasur nevojë të ndodhë, për një të ardhme që ndoshta ende nuk ka nevojë të ndodhë. Shpirtrat e trazuar të viteve 1848 dhe 1917, në mundësitë e tyre të paplotësuara, do të vazhdojnë t'i flasin një të ardhmeje të papërmbushur.
Historia e modernitetit ende nuk ka përfunduar, as nuk do të përfundojë, derisa të përmbushet premtimi i tij. Prandaj, ne nuk i ndajmë ndjenjat (të
papeshuara mirë) të lodhjes me ata që e quajnë veten modernë, por ne e shohim si një heqje dore nga transformimi i tij emancipues, që na ndjek në mënyrë të pandarë me domosdoshmërinë e tij.
Ne e njohim domosdoshmërinë tonë.
Ne pajtohemi me Marksin të ri për nevojën për "kritikë të pamëshirshme të çdo gjëje ekzistuese." Ndryshe nga Hegeli, në luftën e tij kundër dëshpërimit romantik pas vitit 1789, ne e njohim domosdoshmërinë e së tashmes vetëm si "të keqe". E tashmja jonë nuk meriton afirmim, madje as respekt, për ne e njohim atë vetëm si ajo që pasoi kur e Majta u shkatërrua dhe e likuidoi veten.
Dhe kështu, me historinë e Engelsit dhe sqeporit, le të fillojmë t'i trajtojmë detyrat dhe projektet e vështira, por jo të pamundshme të së majtës së ardhshme.
Platypus (shqip: Sqepori) Ă«shtĂ« njĂ« projekt pĂ«r vetĂ«kritikĂ«, vetedukim, dhe, sĂ« fundi, pĂ«r rindĂ«rtimin praktik tĂ« sĂ« MajtĂ«s marksiste. NĂ« tĂ« tashmen e Majta marksiste duket si njĂ« rrĂ«nojĂ« historike. UrtĂ«sia e trashĂ«guar sot na detyron qĂ« pĂ«rpjekjet e dĂ«shtuara pĂ«r emancipim nĂ« tĂ« kaluarĂ«n tâi kuptojmĂ« jo si momente plotĂ« potencial qĂ« ende mbeten pĂ«r tâu pĂ«rmbushur, por mĂ« tepĂ«r si âajo qĂ« ka qenĂ«â â utopizĂ«m i destinuar pĂ«r tĂ« pĂ«rfunduar nĂ« tragjedi. Si trashĂ«gimtarĂ« kritikĂ« tĂ« njĂ« tradite tĂ« mundur Platypus beson se pas dĂ«shtimit tĂ« sĂ« MajtĂ«s sĂ« Re tĂ« 1960-Ă«s, dhe shpĂ«rbĂ«rjes sĂ« shtetit tĂ« mirĂ«qenies dhe shkatĂ«rrimit tĂ« Bashkimit Sovjetik nĂ« vitet 1980-90, çorientimi aktual i sĂ« MajtĂ«s do tĂ« thotĂ« qĂ« Ă«shtĂ« vĂ«shtirĂ« tĂ« themi se mund tâi dimĂ« detyrat dhe qĂ«llimet e emancipimit shoqĂ«ror mĂ« mirĂ« se âutopistĂ«tâ e sĂ« kaluarĂ«s.Â
Detyra jonĂ« Ă«shtĂ« kritika dhe edukimi drejt rindĂ«rtimit tĂ« sĂ« MajtĂ«s marksiste. Platypus beson se rrĂ«nojat e sĂ« MajtĂ«s sĂ« sotme marksiste i takojnĂ« njĂ« tradite humbja e sĂ« cilĂ«s ishte kryesisht e vetĂ«shkaktuar, prandaj e Majta marksiste aktuale Ă«shtĂ« historike, dhe nĂ« njĂ« gjendje aq tĂ« rĂ«ndĂ« dekompozimi, saqĂ« Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« jashtĂ«zakonisht e vĂ«shtirĂ« pĂ«r tĂ« hartuar kĂ«rkesa koherente programore shoqĂ«rore-politike. PĂ«rballĂ« sĂ« kaluarĂ«s dhe sĂ« tashmes katastrofike, detyra e parĂ« pĂ«r rindĂ«rtimin e njĂ« tĂ« Majte marksiste si njĂ« forcĂ« emancipuese Ă«shtĂ« tĂ« identifikohen arsyet pĂ«r dĂ«shtimin historik tĂ« marksizmit dhe tĂ« qartĂ«sohet domosdoshmĂ«ria e njĂ« tĂ« Majte marksiste pĂ«r tĂ« tashmen dhe tĂ« ardhmen. â NĂ«se synimi i sĂ« MajtĂ«s Ă«shtĂ« ndryshimi i botĂ«s, ajo sĂ« pari duhet ta transformojĂ« veten!
RindĂ«rtimi tejet i vĂ«shtirĂ«, por jo edhe i pamundur, i njĂ« tĂ« Majte emancipuese Ă«shtĂ«Â detyrĂ« urgjente; ne besojmĂ« se e ardhmja e njerĂ«zimit varet nga kjo. Derisa forcat shkatĂ«rruese tĂ« liruara nga shoqĂ«ria moderne â kapitalizmi â mbeten nĂ« jetĂ«, premtimi i papĂ«rmbushur i emancipimit shoqĂ«ror ende na grish pĂ«r ta pĂ«rmbushur. TĂ« heqĂ«sh dorĂ«Â nga kjo, ose tĂ« fshehĂ«sh rĂ«ndĂ«sinĂ« e humbjeve dhe dĂ«shtimet e sĂ« kaluarĂ«s duke synuar ârezistencĂ«nâ nga âjashtĂ«â dinamikĂ«s sĂ« shoqĂ«risĂ« moderne do tĂ« thotĂ« tĂ« afirmosh tĂ« tashmen e saj dhe tĂ« garantosh realitetin e saj shkatĂ«rrues nĂ« tĂ« ardhmen.Â
Platypus ngre pyetjet: Sa Ă«shtĂ« i rĂ«ndĂ«sishĂ«m mendimi i teoricienĂ«ve kritikĂ« tĂ« shoqĂ«risĂ« moderne si Marksi, Lukacs, Benjamin dhe Adorno pĂ«r luftĂ«n drejt emancipimit shoqĂ«ror sot? Si mund tâi japim kuptim historisĂ« sĂ« gjatĂ« tĂ« politikave tĂ« pafrytshme tek e Majta qĂ« na sollĂ«n kĂ«tu sot â pas Internacionales sĂ« majtĂ« marksiste tĂ« Leninit, Luksemburgut dhe Trockit, deri tek shterpĂ«sia e sotme â pa u shtangur ose pa u dekurajuar nga kjo histori? â Si munden tĂ« na ndihmojnĂ« pĂ«rgjigjet nĂ« pyetje tĂ« tilla nĂ« detyrĂ«n urgjente pĂ«r rikonstituimin e sĂ« MajtĂ«s nĂ« nivelet e saj mĂ« themelore tĂ« teorisĂ« dhe praktikĂ«s? Si mund tĂ« ndihmojmĂ« nĂ« daljen nga qorrsokaku ku e Majta Ă«shtĂ« katandisur?
Ne shpresojmë të ringjallim diskutimin në të Majtën, e cila që një kohë të gjatë është prekur nga humbja e kujtesës dhe heshtja, me qëllim që të ndihmojmë në gjetjen e një praktike emancipuese politike që na mungon sot.
ĂfarĂ« ka qenĂ« e Majta dhe çfarĂ« mund tĂ« bĂ«het ende? â Platypus ekziston sepse pĂ«rgjigjja pĂ«r njĂ« pyetje tĂ« tillĂ«, edhe nĂ« formulimin e saj mĂ« themelor, ka pushuar sĂ« qeni e qartĂ« qĂ« njĂ« kohĂ« tĂ« gjatĂ«.
