E Majta ka vdekur! Rroftë e Majta!
Ndeshtrashat e vetëdijes historike dhe mundësitë për politika shoqërore emancipuese sot: E Majta ka vdekur! Rroftë e Majta!
Chris Cutrone
âTradita e tĂ« gjitha brezave tĂ« vdekur peshon si njĂ« makth nĂ« trurin e tĂ« gjallĂ«ve.â
-Karl Marks, 18 brymeri i Lui Napolonit (1852).âTeoricieni qĂ« ndĂ«rhyn nĂ« kundĂ«rshtimet praktike nĂ« ditĂ«t e sotme zbulon nĂ« mĂ«nyre tĂ« rregullt dhe pĂ«r turp tĂ« tij se çfarĂ«do ide qĂ« ai kontribuon janĂ« shprehur shumĂ« kohĂ« mĂ« parĂ«âdhe zakonisht mĂ« mirĂ« herĂ«n e parĂ«.â
-Teodor W. Adorno, âTabutĂ« seksuale dhe ligji sotâ (1963).
SIPAS LENINIT kontributi mĂ« i madh i marksistes radikale gjermane Roza Luksemburg (1871-1919) nĂ« luftĂ«n pĂ«r socializĂ«m ishte deklarata se Partia e saj Social-Demokrate e GjermanisĂ« ishte bĂ«rĂ« âkufomĂ« e qelburâ si rezultat i votimit pĂ«r kredi lufte mĂ« 4 gusht 1914. Lenini e shkroi kĂ«tĂ« pĂ«r Luksemburgun nĂ« vitin 1922, nĂ« pĂ«rfundim tĂ« periudhĂ«s sĂ« luftĂ«s, revolucionit, kundĂ«rrevolucionit, dhe reaksionit nĂ« tĂ« cilin Luksemburgu ishte vrarĂ«. Lenini u shpreh se Luksemburgu do tĂ« mbahej nĂ« mend mirĂ« pĂ«r kritikĂ«n e saj tĂ« mprehtĂ« nĂ« njĂ« moment vendimtar tĂ« krizĂ«s nĂ« lĂ«vizje, sĂ« cilĂ«s ajo i ishte kushtuar dhe pĂ«r tĂ« cilĂ«n nĂ« fund e dha jetĂ«n. NĂ« vend tĂ« kĂ«saj, pĂ«r ironi, Luksemburgu kujtohet pĂ«r kritikat e saj tĂ« rralla pĂ«r Leninin dhe bolshevikĂ«t.
Dy mĂ«sime mund tĂ« tĂ«rhiqen nga kjo histori: se e Majta vuan, si rezultat i rrĂ«nojave tĂ« akumuluara tĂ« humbjeve dhe dĂ«shtimeve tĂ« pĂ«suara, nga njĂ« kujtim shumĂ« i pjesshĂ«m dhe i shtrembĂ«ruar i historisĂ« sĂ« vet; dhe se nĂ« momente vendimtare puna mĂ« e mire e sĂ« MajtĂ«s Ă«shtĂ« kritika e vetvetes, e motivuar nga pĂ«rpjekja pĂ«r tâi shpĂ«tuar kĂ«saj historie dhe rezultateve tĂ« saj. NĂ« kohĂ« tĂ« caktuara, kontributi mĂ« i nevojshĂ«m qĂ« mund tĂ« bĂ«jmĂ« Ă«shtĂ« tĂ« deklarojmĂ« se e Majta ka vdekur.
QĂ« kĂ«tej, Platypus bĂ«n proklamatĂ«n, pĂ«r kohĂ«n tonĂ«: âE Majta ka vdekur!âRroftĂ« e Majta!ââNe e themi kĂ«tĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« mundĂ«sia e ardhshme e sĂ« MajtĂ«s tĂ« mund tĂ« jetojĂ«.
Platypus filloi nĂ« dhjetor 2004, si projekt pĂ«r njĂ« revistĂ« ndĂ«rkombĂ«tare tĂ« shkrimeve kritike dhe politikave emancipuese, si vizion i njĂ« grupi bazĂ« studentĂ«sh tĂ« profesorit Moishe Postone tĂ« Universitetit tĂ« Ăikagos, i cili ka studiuar dhe ka shkruar mbi teorinĂ« kritike tĂ« Marksit nĂ« Grundrisse dhe nĂ« Kapital qĂ« nga vitet e 60-ta pĂ«r njĂ« pĂ«rfytyrim tĂ« njĂ« shoqĂ«rie postkapitaliste.
Në pranverë të 2006-ës Platypus u zhvillua dhe u shndërrua në një grup leximi të studentëve tanë të interesuar që të mësojnë për teorinë kritike marksiste. Shoqëria e Bashkuar Platypus është një organizatë politike e themeluar kohët e fundit që ka për qëllim të hetojë mundësitë për rindërtimin e së Majtës marksiste pas kolapsit të së Majtës marksiste historike.
Emrin tonĂ« e kemi huazuar nga sqepori, i cili nĂ« momentin e zbulimit tĂ« tij zoologjik kishte vuajtur nga pamundĂ«sia pĂ«r tâu klasifikuar sipas shkencĂ«s mbizotĂ«ruese tĂ« kohĂ«s. Ne mendojmĂ« se njĂ« e MajtĂ« autentike emancipuese sot do tĂ« vuante nga njĂ« problem i ngjashĂ«m i (keq)njohjes, pjesĂ«risht sepse detyrat dhe projektet e emancipimit shoqĂ«ror janĂ« shpĂ«rbĂ«rĂ« dhe kĂ«shtu ekzistojnĂ« pĂ«r ne vetĂ«m nĂ« fragmente dhe copĂ«za.
Ne jemi rritur nga numri fillestar prej afro 12 studentĂ«sh dhe mĂ«suesish nĂ« mbi 30 studentĂ« universitarĂ« dhe tĂ« diplomuar, mĂ«sues, dhe tĂ« tjerĂ« nga komuniteti i Ăikagos dhe mĂ« gjerĂ« (pĂ«r shembull, duke zhvilluar anĂ«tarĂ« korrespondues nĂ« Nju-Jork dhe Toronto).
Kemi punuar me grupe tĂ« ndryshme nĂ« tĂ« MajtĂ«n nĂ« Ăikago dhe me gjerĂ«, pĂ«r shembull, duke mbajtur njĂ« seminar pĂ«r tĂ« MajtĂ«n irakiane pĂ«r konferencĂ«n e re tĂ« SDS-sĂ« mbi okupimin e Irakut, nĂ« Ăikago gjatĂ« shkurtit. NĂ« janar kemi mbajtur serinĂ« e parĂ« tĂ« forumeve publike tĂ« Platypus-it nĂ« Ăikago, me temĂ«n e âimperializmitâ dhe sĂ« MajtĂ«s, duke pĂ«rfshirĂ« panelistĂ« si Kevin Anderson nga News and Letters (HumanistĂ«t marksistĂ«), Nick Kreitman nga StudentĂ«t pĂ«r ShoqĂ«ri Demokratike, Danny Postel nga OpenDemocracy.net, dhe Adam Turl nga Organizata Socialiste NdĂ«rkombĂ«tare.
Kemi organizuar studimin tonĂ« kritik tĂ« historisĂ« tĂ« sĂ« MajtĂ«s pĂ«r tĂ« ndihmuar ndriçimin e mundĂ«sive shoqĂ«rore emancipuese nĂ« tĂ« tashmen, qĂ« Ă«shtĂ« e tashme e pĂ«rcaktuar nga njĂ« histori e humbjeve dhe dĂ«shtimit tĂ« sĂ« MajtĂ«s. Si kĂ«rkues tĂ« njĂ« trashĂ«gimie tejet problematike nga e cila jemi tĂ« ndarĂ« me njĂ« distance tĂ« caktuar historike, ne jemi tĂ« pĂ«rkushtuar qĂ« tâi afrohemi historisĂ« sĂ« mendimit dhe veprimit nĂ« tĂ« MajtĂ«n nga e cila duhet tĂ« mĂ«sojmĂ« qĂ«llimisht nĂ« mĂ«nyrĂ« jodogmatike, duke mos marrĂ« asgjĂ« si tĂ« dhĂ«nĂ«.
Pse Marksi? Pse tani? Ne mendojmĂ« qĂ« mendimi i Marksit Ă«shtĂ« pika qendrore dhe qendra nervore kyç pĂ«r kritikĂ« fundamentale tĂ« botes moderne nĂ« tĂ« cilĂ«n ende jetojmĂ«, qĂ« lindi nĂ« kohĂ«n e Marksit me revolucionin industrial tĂ« shekullit tĂ« 19-tĂ«. Ne e marrim mendimin e Marksit si nĂ« raport me historinĂ« paraprake tĂ« historisĂ« sĂ« mendimit kritik shoqĂ«rorĂ«, duke pĂ«rfshirĂ« filozofinĂ« e Kantit dhe Hegelit, ashtu edhe nĂ« raport me ata qĂ« u frymĂ«zuan mĂ« vonĂ« qĂ« tĂ« ndjekin Marksin nĂ« kritikĂ«n e modernitetit shoqĂ«ror, si Georg LukĂĄcs, Walter Benjamin, dhe Teodor W. Adorno, si ndĂ«r mĂ« kryesorĂ«t. Andaj, Platypus Ă«shtĂ« pĂ«rkushtuar tĂ« rishqyrtojĂ« tĂ«re traditĂ«s kritike teorike qĂ« pĂ«rfshin shekullin e 19-tĂ« dhe tĂ« 20-tĂ«. Siç shprehej Leszek Kolakowski (nĂ« esenĂ« e tij tĂ« vitit 1968 âKoncepti i sĂ« MajtĂ«sâ), e Majta duhet definuar nĂ« mĂ«nyrĂ« ideologjike e jo sociologjike; mendimi, jo shoqĂ«ria, Ă«shtĂ« e ndarĂ« nĂ« tĂ« DjathtĂ« dhe tĂ« MajtĂ«: e Majta Ă«shtĂ« e definuar nga utopizmi i saj, e Djathta nga oportunizmi i saj.âOse, siç thotĂ« Robert Pippin, problemi me teorinĂ« kritike sot Ă«shtĂ« se ajo nuk Ă«shtĂ« kritike (Ctitical Inquiry, 2003).
Platypus Ă«shtĂ« e pĂ«rkushtuar pĂ«r tĂ« rihapur çështje tĂ« ndryshme historike tĂ« sĂ« MajtĂ«s me qĂ«llim qĂ« tĂ« lexojĂ« atĂ« histori ânĂ« kundĂ«rshtim me urtĂ«sinĂ« e zakonshmeâ (siç thotĂ« Benjamini nĂ« âTezat mbi filozofinĂ« e historisĂ«â, 1940), duke u pĂ«rpjekur pĂ«r tâi kuptuar momentet e kaluara tĂ« humbjeve dhe dĂ«shtimit nĂ« tĂ« MajtĂ«n jo si tĂ« dhĂ«na, por nĂ« potencialin e tyre tĂ« papĂ«rmbushur, duke e parĂ« tĂ« tashmen si produkt jo tĂ« domosdoshmĂ«risĂ« historike, por mĂ« tepĂ«r tĂ« asaj qĂ« ka ndodhur qĂ« nuk duhej tĂ« kishte ndodhur. Ne pĂ«rpiqemi qĂ« tâi shmangemi influencĂ«s sĂ« padĂ«shirueshme tĂ«, sĂ« paku, dy brezave tĂ« mĂ«parshĂ«m tĂ« mendimit dhe veprimit problematik nĂ« tĂ« MajtĂ«n, vitet 1920-1930 dhe 1960-1970. MĂ« konkretisht, ne i vuajmĂ« pasojat e depolitizimitâbraktisjes sĂ« qĂ«llimshme âpostmodernisteâ tĂ« çdo ânarrative tĂ« madheâ tĂ« emancipimit shoqĂ«rorânga e Majta nĂ« vitet 1980- 90-ta.
Por âtraditaâ e âbrezit tĂ« vdekurâ qĂ« ârĂ«ndonâ mĂ« sĂ« shumti si âmakthâ nĂ« mendjet tona Ă«shtĂ« tradita e vitit 1960 e sĂ« MajtĂ«s sĂ« Re, sidomos nĂ« historinĂ« e saj kundĂ«r bolshevizmitâe shprehur nga tĂ« dy alternativat komplementare tĂ« kĂ«qija tĂ« antikomunizmit stalinofob (tĂ« liberalizmit dhe social-demokracisĂ« sĂ« LuftĂ«s sĂ« FtohtĂ«) dhe âmilitantizmitâ stalinofil (p.sh. maoizmi, gevarizmi, etj)âçka çoi nĂ« natyralizmin e degjenerimit tĂ« sĂ« MajtĂ«s nĂ« dorĂ«heqje dhe abdikim, qĂ« lindi nga reagimi joadekuat i sĂ« MajtĂ«s sĂ« e Re tĂ« 60-ave ndaj problemeve tĂ« sĂ« MajtĂ«s sĂ« âVjetĂ«râ pas viteve tĂ« 1920-30. Sipas vlerĂ«simit tonĂ«, e Majta e Re e viteve tĂ« 60-ta mbeti besnike ndaj stalinizmitâdhe gĂ«njeshtrĂ«s se Lenini çoi tĂ« Staliniâduke dĂ«mtuar rĂ«ndĂ« mundĂ«sitĂ« pĂ«r politika emancipuese deri nĂ« ditĂ«t e sotme.
NĂ« pĂ«rpjekje pĂ«r tĂ« lexuar kĂ«tĂ« histori tĂ« kolapsit tĂ« pĂ«rshpejtuar dhe vetĂ«likuidimit tĂ« sĂ« MajtĂ«s pas viteve tĂ« 60-ta ânĂ« kundĂ«rshtim me urtĂ«sinĂ« e zakonshmeâ ne pĂ«rballemi me njĂ« problem tĂ« diskutuar nga Nietzsche nĂ« esenĂ« e tij âMbi pĂ«rdorimin dhe abuzimin e historisĂ« pĂ«r jetĂ«nâ (1873):
âNjĂ« person duhet tĂ« ketĂ« fuqi dhe kohĂ« pas kohe ta pĂ«rdorĂ« pĂ«r tĂ« thyer njĂ« tĂ« kaluar dhe pĂ«r ta shpĂ«rbĂ«rĂ« atĂ«, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tĂ« jetĂ« nĂ« gjendje tĂ« jetojĂ«âŠNjerĂ«zit ose moshat qĂ« i shĂ«rbejnĂ« jetĂ«s nĂ« kĂ«tĂ« mĂ«nyrĂ«, duke gjykuar dhe shkatĂ«rruar njĂ« tĂ« kaluar, janĂ« gjithmonĂ« tĂ« rrezikshĂ«m dhe nĂ« rrezikâŠĂshtĂ« njĂ« pĂ«rpjekje pĂ«r tâi dhĂ«nĂ« vetes, si tĂ« themi, njĂ« tĂ« kaluar pas ngjarjes, nga e cila mund tĂ« zbresim nĂ« kundĂ«rshtim nga ajo nga e cila kemi zbritur.â [PĂ«rkthyer nga Ian Johnson nĂ« gjuhĂ«n angleze: http://Ă«Ă«Ă«.mala.bc.ca/~johnstoi/Nietzsche/history.htm]
MirĂ«po, siç shkroi Karl Korsch, nĂ« âMarksizmi dhe filozofiaâ (1923):
â[Marksi ka shkruar se] â[NjerĂ«zimi] gjithmonĂ« i shtron vetes vetĂ«m probleme qĂ« mund tâi zgjidhĂ«; pasi qĂ«, duke shikuar çështjen nga afĂ«r gjithmonĂ« do tĂ« kuptohet sĂ« problemi vetĂ« lind kur kushtet materiale pĂ«r zgjedhjen e tij janĂ« tĂ« pranishme ose tĂ« paktĂ«n kuptohen qe janĂ« ne proces tĂ« shfaqjesâ [Marksi, ParathĂ«nie e njĂ« kontributi mbi kritikĂ«n e ekonomisĂ« politike (1859)]. Kjo deklaratĂ« nuk ndikohet nga fakti se njĂ« problem qĂ« tejkalon marrĂ«dhĂ«niet aktuale mund tĂ« jetĂ« formuluar nĂ« njĂ« epokĂ« tĂ« mĂ«parshme.â [Karl Korsch, âMarksizmi dhe filozofia,â Marksizmi dhe filozofia (NLB: New York and London, 1970), 58]
Siç shkroi Adorno, në Dialektikë negative (1966):
âLikuidimi i teorisĂ« nga dogmatizmi dhe mendimet tabu i kontribuoi praktikĂ«s sĂ« keqeâŠNdĂ«rlidhja e dy momenteve [tĂ« teorisĂ« dhe praktikĂ«s] nuk zgjidhet njĂ« herĂ« e pĂ«rgjithmonĂ« por ndryshon e luhatet gjatĂ« historisĂ«âŠAta qĂ« kundĂ«rshtojnĂ« teorinĂ« [pse Ă«shtĂ«] anakronike i binden traditĂ«s tĂ« refuzimit, si tĂ« pavlefshme dhe tĂ« vjetĂ«rsuar, tĂ« asaj qĂ« mbetet e dhimbshme [sepse ishte] penguarâŠFakti qe historia ka pĂ«rmbysur pozita tĂ« caktuara do tĂ« respektohet si njĂ« vendim mbi tĂ« vĂ«rtetĂ«n e pĂ«rmbajtjes sĂ« tyre vetĂ«m nga ata qĂ« pajtohen me Schiller-in se âhistoria e botĂ«s Ă«shtĂ« gjykata e botĂ«s.â ĂfarĂ« Ă«shtĂ« hedhur mĂ«njanĂ« dhe nuk Ă«shtĂ« absorbuar teorikisht shpesh nxjerr pĂ«rmbajtjen e saj tĂ« vĂ«rtetĂ« vetĂ«m mĂ« vonĂ«. Acarohet si plagĂ« nĂ« shĂ«ndetin ekzistues; kjo do tĂ« dĂ«rgojĂ« atĂ« prapa nĂ« situata tĂ« ndryshuara.â [T.W.Adorno, Dialektika negative (Continuum: New York, 1983), 143-144]
Platypus Ă«shtĂ« e interesuar tĂ« eksplorojĂ« detyrat dhe projektin e vĂ«shtirĂ«, por jo tĂ« pamundur, tĂ« rilindjes tĂ« sĂ« MajtĂ«s kritike me qĂ«llim emancipues shoqĂ«ror. Ne shpresojmĂ« tĂ« japim kontribut kritik por tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m drejt njĂ« âkthimi te Marksiâ pĂ«r ripĂ«rtĂ«ritjen e mundshme tĂ« sĂ« MajtĂ«s nĂ« vitet e ardhshme. Ne i ftojmĂ« dhe i mirĂ«presim tĂ« gjithĂ« ata qĂ« dĂ«shirojnĂ« tĂ« kontribuojnĂ« dhe ta ndajnĂ« me ne kĂ«tĂ« projekt.
